Η ιστορία της Τερψιθέας
Ευχαριστούμε τον κ. Σπύρο Σκαλτσά
Από τυχαία ευρήματα φαίνεται πως η «Τ» έχει ρίζες στην αρχαιότητα. Στα νότια του χωριού ήταν το Αιγίτιο, όπου νικήθηκε ο Δημοσθένης από τους Αιτωλούς το 426 π. Χ. στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου.
Από το 1100 μ. Χ. περίπου, συναντιέται με το σλαβικής προέλευσης όνομα Βετολίστα. Με αυτό το όνομα το ανακαλύψαμε να γράφεται και στα τουρκικά κατάστιχα, του 1455 μ. Χ. και 1575 μ. Χ. Πριν περίπου 300 χρόνια το χωριό βρισκόταν στη θέση «Παλαιοχώρι». Λόγω της ελονοσίας το χωριό μεταφέρθηκε στη σημερινή θέση, όπου δεν έχει αυξημένη υγρασία. Το 1927 μετονομάστηκε σε «Ρωμιά» και το 1928 τροποποιήθηκε σε «Τερψιθέα».
Το χωριό από παλιά ήταν κεφαλοχώρι και από το 1849 μέχρι το 1912 ( με διάλλειμα το 1882-1889 και το 1905-1912) ήταν εναλλάξ με την Άνω Χώρα πρωτεύουσα του Δήμου Αποδοτίας (το χειμώνα η Βετολίστα και το θέρος η Μεγάλη Λομποτινά).
Το 1821 συμμετείχε στον απελευθερωτικό αγώνα με πολλούς αγωνιστές. Είχε Δημ. Σχολείο από το 1845 μέχρι το 1981. Ελληνικό Σχολείο- Αστικό- Ημιγυμνάσιο λειτούργησαν στο διάστημα 1879-1940 και αποτέλεσαν φυτώριο πολλών σημαντικών προσωπικοτήτων του χωριού, της επαρχίας και της χώρας γενικότερα.
Το 1853-56 και το 1861-2 το χωριό έβγαλε βουλευτή το Δημ. Κοκοτάκη (1803-1891), πρώην δήμαρχο και γιό του α΄ δημάρχου Αποδοτίας Νικ. Κοκοτάκη (1778-1850).
Είναι το χωριό του Ιωάννη Βλάχου (†1840), αγωνιστή του ’21, επιστάτη στο Άνω Βενέτικο και πάππου του λογοτέχνη και θεμελιωτή της σύγχρονής μας Ιστορίας, Γιάννη Βλαχογιάννη (1867-1945).
Το 1906 η «Τ» έβγαλε χρυσό ολυμπιονίκη το 1906 στην Αθήνα στο «πιστόλιον ακριβείας με παράγγελμα (25 μ. )», τον υπολοχαγό και μετέπειτα στρατηγό. Κων. Δ. Σκαρλάτο (1871- 1961),
Από εδώ κατάγεται και ο διαπρεπής επιθεωρητής και συγγραφέας Δημ. Κοντογιάννης (1876-1951).
Την «Τ» και την Ναυπακτία υπηρέτησαν και τίμησαν οι γιατροί: 1) Ιω. Λαζαρόπουλος(1871-1929),με κλινική από το 1900 έως το 1928, 2) Αντων. Σπορίτης(1898-1963), με σανατόριο στη βουνοκορφή «Παπαδιά» προπολεμικά και 3) Νικ. Μητσόπουλος(1895-1956) αργότερα.
Επίσης από την «Τ» κατάγονται και οι στρατηγοί, Δημ. Ν. Παπαλιβερίου (1867-1938), Γεωρ. Κ. Κοζώνης (1909-1966), Ιωαν. Κ. Κοζώνης (1915-2008), Γεωρ. Ν. Σερέτης (1924-1987).
Κόσμημα για το χωριό και για όλη την Ναυπακτία, υπήρξε ο πρωτοπόρος μηχανικός Ιωαν. Δ. Φινινής (1902-1987). Ο άνθρωπος αυτός δούλεψε σε όλη του τη ζωή και έδωσε την ψυχή του για την ανάδειξη και τουριστική ανάπτυξη της επαρχίας και του πολυαγαπημένου χωριού του. Ήταν ένας από τους θεμελιωτές και εφαρμοστής του προγράμματος «Ξενοδοχείο του χωριού» στην Τερψιθέα και Ελατού τη δεκαετία του ’50. Με τη βοήθειά του έγιναν τα πρώτα ξενοδοχεία της περιοχής: διακοινοτικός (Τερψιθέα- Ελατού) ξενώνας «Νεραϊδάλωνο», κοινοτικό ξενοδοχείο Τερψιθέας, κοινοτικό ξενοδοχείο Ελατούς.
ΣΤΗΝ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΩΝ
Παλαιότερες αναφορές μιλούσαν για την «ιστορική και εύανδρο Τερψιθέα», μια φράση που χρησιμοποιούσε κατά κόρο ο Ανδρ. Κ. Σκαλτσάς. Ψάχνοντας να δικαιολογήσω τη φράση, βρήκα 229 στρατιωτικούς κυρίως μονίμους (στον κατάλογο περιλαμβάνονται και όσοι έφεδροι έπεσαν για την πατρίδα «εν στολή»). Στους στρατιωτικούς περιλαμβάνονται τα τρία σώματα (ξηράς, αέρος, θαλάσσης ), η χωροφυλακή και η αστυνομία. Πολλούς από τους χωροφύλακες, τους συναντώ πρώτα σαν ευζώνους (από αυτούς βγήκε το εύανδρος;). Το νερό μάλλον το φοβόμαστε, διότι δεν βρήκα ναυτικούς ένστολους. Ο κατάλογος είναι ενδεικτικός. Όσοι θέλουν να τον πλουτίσουν ή να γράψω αναλυτικά για κάποιο πρόσωπο, ας μου δώσουν τα στοιχεία (με ενδιαφέρουν και οι φωτογραφίες, αν υπάρχουν) και υπόσχομαι να τα δημοσιοποιήσω.
ΣΤΗΝ ΜΝΗΜΗ ΤΩΝ ΠΕΣΟΝΤΩΝ
Εκλογικός κατάλογος 1844 – 1853
Μετά από πολυετή αναζήτηση, βρήκα επιτέλους εκλογ. καταλόγους του Δήμου Αποδοτίας προ του 1900. Σημαντική ανακάλυψη είναι ο χειρόγραφος κατάλογος του 1844 με συμπληρωματικές εγγραφές μέχρι το 1853. Περιέχει 2714 ψηφοφόρους από όλα τα χωριά. Δεν περιέχει γυναίκες (νομίζω μεταπολεμικά άρχισαν να ψηφίζουν οι γυναίκες) και όλοι οι άνδρες έχουν ηλικία μεγαλύτερη των 26 ετών. Δεν περιέχει ιερείς, οι οποίοι όμως εγκρίνουν τις εγγραφές μαζί με τους παρέδρους ή συμβούλους. Έτσι ο Παπαλιμπέρης υπογράφει σαν εφημέριος Βετολίστας και ο Παπαθόδωρος Τσιριμώκος σαν εφημέριος Ελετζούς. Οι ηλικίες πρέπει να θεωρούνται ακριβείς, τουλάχιστον όσες είναι άνω των 26 ετών. Στις πρώτες εγγραφές γίνεται προσπάθεια να καταγράφονται και βασικά περιουσιακά στοιχεία (μήπως ήταν προϋπόθεση εγγραφής;), όπως οικία, χωράφια, αμπέλια, ποίμνια, μεγ. ζώα, μελίσια και κάπου ένας φούρνος (μήπως ήταν επαγγελματικός;). Στις παρατηρήσεις οι αποβιώσεις συμπληρώθηκαν στη διάρκεια 1845-1870, χωρίς να ξέρουμε πότε ακριβώς η κάθε μία. Παραθέτω τον εκλογ. κατάλογο της Βετολίστας, με μικρές ορθογραφικές διορθώσεις και με αλφαβητική σειρά για τη διευκόλυνσή μας.
Αγωνιστές 1821
Αξιόλογα ιστορικά κτίσματα
Το σύγχρονο πλέον σπίτι του Νικ. Γ. Κοκοτάκη, στη θέση του παλαιού, όπου το 1822 φιλοξενήθηκε ο Οδυσσέας Ανδρούτσος και ο στρατηγός Μαμούρης, από τον τότε προεστό και αγωνιστή Νικ. Κοκοτάκη. Είναι και σπίτι του βουλευτή Δημ. Κοκοτάκη (1803-1891), υιού του Νικολάου.
Το σπίτι του Γεωρ. Αθ. Μπουκουβάλα (1821-1871), από το σόι της αρματωλικής οικογένειας. Μετά τον Μπουκουβάλα το κατείχε ο παπα-Κώστας Χριστόπουλος, κατόπιν ο Νικ. Δ. Μακρής και τώρα κατέληξε στον Ιω. Τσιτούρα σύζυγο Υπαπαντής Ηλ. Κράρα.
Τα ερείπια της Αλισσάβας. Το σπίτι αυτό υπήρχε μέχρι το 1975 και εθεωρείτο από τα παλαιότερα του χωριού (300 χρόνων). Μια επιγραφή που βρέθηκε, αναφέρει μάλλον την τελευταία αναστήλωση το 1837. Η εικόνα του είναι ίδια με το στερφογάλαρο που δείχνει και περιγράφει ο λαογράφος Δημ. Λουκόπουλος στο βιβλίο του «Αιτωλικαί οικήσεις σκεύη και τροφαί», Αθήνα 1925 (σελ. 4-16). Ανήκε στον Θεοδόσιο Τσιριμώκο, μετά στην κόρη του Παρασκευή Γεωρ. Τριψιάνου, κατόπιν στις κόρες Ελισσάβετ Θεοδοσ. Αυλογήτου και Αγγελική Κων. Σκαλτσά και τέλος στον Ανδρέα και Σπύρο Κων/νου Σκαλτσά.
Το ερειπιούμενο σπίτι του Γεωρ. Ι. Σερέτη. Έτος κατασκευής 1808 (αναγράφεται). Χρειάζεται αναστήλωση.
Τα παλαιά σπίτια των Σπ. Παπασταύρου (1828), Ν. Ι. Σταμάτη (1850), Αθ. Θανασουλάκη (1858), Θεοφ. Παπαλιβερίου (1884), Χρ. Κράρα (1888), Ιω. Αναγνωστοπούλου (1889).
Αξιόλογα επίσης είναι ως προς τους ιδιοκτήτες και ως προς την παραδοσιακή αρχιτεκτονική τους τα ακόλουθα σπίτια:
Τα σπίτια του ιατρού Ιω. Λαζαροπούλου, στη θέση Λέκα. Είναι αξιόλογα κτίσματα, το ένα μάλιστα χρησιμοποιείτο αρχές του 20ου αιώνα σαν κλινική. Πρέπει να γίνουν μουσεία προσβάσιμα.
Το σπίτι του επιθεωρητή και συγγραφέα Δημ. Ι. Κοντογιάννη. Κάποτε λειτούργησε και σαν ταπητουργική σχολή. Τώρα ανήκει στους απογόνους του Κ. Ν. Τσαντίλη.
Το σπίτι του στρατηγού Δημ Ν. Παπαλιβερίου (1867-1938). Σε αυτό έμενε και ο ανεψιός του Νικόλαος Γ. Μητσόπουλος. Τώρα ανήκει στον Ιω. Κοζάκη.
Το σπίτι του παπα-Γιάννη Γρούμπα, κατόπιν των Παναγιώτη και Ιωάννη Παναγιωτοπούλου και τώρα των κληρονόμων.
Το μεγαλόπρεπο σπίτι του δάσκαλου Κ. Ν. Κοζώνη (τρίπατο), τώρα Σπ. Καρετζοπούλου.
Το επίσης ψηλό σπίτι των Γεωργίου Αρ. Βλάχου επιθεωρητή και Κίμωνος Αρ. Βλάχου δασκάλου, τώρα του Αρ. Κιμ. Βλάχου, από τον οποίο ανακαινίστηκε πρόσφατα.
Το σπίτι του στρατηγού Γεωρ. Ν. Σερέτη (1924-1987)
Το σπίτι της ιστορικής οικογένειας των Ζαριφαίων (οι οποίοι διέπρεψαν στη Ναύπακτο και στην Αθήνα).
Το σπίτι του Σπυρ. Δ. Μαραγδούλη, όπου είναι και το καφενείο με τη βεράντα της θέας.
Αξιοπρόσεκτο είναι στα Κουμανάκια και το σπίτι του Σταύρου Τσαγγαράκη, κατοικούμενο τώρα από τον εκδότη Αλέκο Μάμαλη.
